ගම්පොළ රාජධානියේ අවසාන භාගයේදී ඇතිවූ අභ්යාන්තර බල අරගල හා උතුරේ ආර්ය චක්රොවර්තීන්ගේ බල අරගල හා චීනයෙන් පැමිණි චෙන් හෝ නම් සෙන්පතියාගේ අලකේෂ්වර පැහැරගෙන යාම ආදී සිදුවීම් නිසා ගම්පොළ රාජධානිය බිඳ වැටුණි. මේ යුගයේදී ශ්රීැ ජ’පුරයෙහි විසූ සුනේත්රා දේවි නම් රාජ වංශයට සබඳකම් දැක්වූ කාන්තාවක් ජයමහලාන නම් සෙන්පතියෙකුගෙන් තමනට ලද පුතු සමග ආරක්වෂාව පතා මහා වීදාගම මාහිමියන් හමුවට ගියාය. ඒ හිමි සුනේත්රාහ දේවි පුත් කුමරු භික්තෂුන් අතර තබා රක්පෂා කොට සිප්සතර දෙවා අනතුරුව වැසියන්ගේ හා භික්ිෂුන්ගේ අනුමැතියෙන් වි වන පරාක්රතමබාහු නමින් ඔටුනු පළඳවන ලදී. මේ වි වන පරාක්රුමබාහුගෙන් ඇරඹෙන, දොන් ජුවන් ධර්මපාල රජුගෙන් අවසන් වන රාජ්යහ කාලය කෝට්ටේ යුගය වශයෙන් ඉතිහාසයේ සඳහන් වේ. මෙය ක්රිව.ව. 1412 සිට 1580 දක්වා කාලයයි.
කෝට්ටේ යුගය සිංහල සාහිත්ය් ඉතිහාසයේ ස්වර්ණමය යුගය වශයෙන් විරුදාවලි ලද්දේ මේ යුගයේ බිහිවූ සිංහලයේ අග්ර්ගණ්යහ සාහිත්යු කෘතීන් නිසාය. මෙවැනි සම්භාව්යප සාහිත්යුයක් බිහිවීමට ප්රයධාන වශයෙන්ම හේතුවූයේ ඩස වන පැරකුම් රාජ්යු පාලනයෙහි දැක්වූ විශිෂ්ටත්වයයි. පොළොන්නරු යුගයෙන් පසු රට එක් සේසත් වූයේ මේ යුගයේය. තැන තැන විසූ ප්රහදේශාධිපතිවරුන් තමනට නතු කරගත් පරාක්රරමබාහු සපුමල් කුමරු උතුරට යවා උතුරු රාජ්ය් පාලකයාව සිටි ආර්ය චක්ර වර්තී පලවා හැර එහි යුවරජ තනතුරෙහි පිහිටුවිය.
සම්භාව්යජ සාහිත්යවයක් බිහිවීමේලා තවත් ප්රතධාන කරුණක් වන්නේ මේ යුගයේ තිබූ ශාසනික ප්රභබෝධයයි. අනුරපුර යුගයේ පටන් පැවති අෂ්ඨායතන යනුවෙන් මේ යුගයේ පැවතියේ ප්රබධාන මූලායතන 2 කි. ඒවා නම්
- උතුර මූල මූලායතනය (ග්රාඒමවාසී නිකාය) රාහුල හිමි
- මහනෙත් පාමුල මූලායතනය (වීදාගම) මහා මෛත්රිෙය හිමි
මේ යුගයේ වර්තමාන විශ්ව විද්යා ලයීය මට්ටමේ උසස් අධ්යාමපන ආයතන කීපයක්ම ක්රි යාත්මක විය.
- පැපිලියාන සුනේත්රා්දේවි පිරිවෙන
- වීදාගම ඝනානන්ද පිරිවෙන
- කෑරගල පද්මාවතී පිරිවෙන
- තොටගමුවේ විජයබා පිරිවෙන
- දෙවිනුවර තිලක පිරිවෙන
හින්දු බලපෑම දැඩි ලෙස මේ යුගයේ බල පැවැත්වීය. මෙරට ශාසනික ඉතිහාසයේ පෙර නොවූ විරූ අයුරින් භික් ෂුන් වහන්සේ ලෞකික තේමා මුල්කොටගෙන දෙවියන් යදින්නට උත්සාහ ගත් අවස්ථාවක් ලෙස කෝට්ටේ යුගය රාජ කාන්තාවකට දරුවකු, සැමියකු ලබාදෙන ලෙස දෙවියන්ගෙන් ආයාචනා කරමින් පරවිය හා සැළලිහිණිය රචනා කිරීම දැකගත හැකිය.
ගද්යන රචනය අභිබවා පද්යිය ඉස්මතු වූ යුගයකි, කෝට්ටේ යුගය. කවියෙන් බණක් අසන්නට උලකුඩය දේවිය කළ ඇරයුමෙන් කළ ග්ර න්ථයකි කාව්යකශේඛරය. මෙහිදී පවුල් සංස්ථාවේ ගැටළු පිළිබඳව භික‍ෂුන් වහන්සේ තුළ තිබූ අත්දැකීම් ඉවහල් කරගෙන සාර්ථක පද්ය නිර්මාණයකට යොමුවී ඇත. සිංහල සාහිත්යසයට නව සාහිත්යාං ග ඇතුළු වූ යුගයකි, කෝට්ටේ යුගය. ඒවා අතර ස්තෝත්රා කවි (පැරකුම්බා සිරිත) හා ශතක කාව්යත (කවි 100 - එළු ශිලෝ ශතකය) පෙන්වාදිය හැකිය.
දකුණු ඉන්දීය සාහිත්යලයේ දැඩි බලපෑම මෙයට හේතු විය. පැරකුම්බා සිරිත වැනි කෘතියක් රචනයේදී තෝරා ගත් විරිතෙන් මේ අදහස සනාථ වේ. විශේෂයෙන්ම ද්ර විඩ, තෙලිඟු, කේරළ, කණ්ණඩි සාහිත්ය යේ බලපෑම මේ යුගයේ දැකිය හැකිය. පැරකුම්බා සිරිත රචනා කොට ඇත්තේ සව්පද කණ්ණඩි විරිතෙනි.
“වන් මෙදෙන් යුද - අන් රඳුන් රඹ
රන් කැලූම් වද - මත් ගජාණෙනි
පුන් සඳින් සඳ - කැන් ලෙසින් බට
පුන් යසින් රළ - රම් රජාණෙනි”
කෝට්ටේ යුගයේ රචිත පද්යප ග්රජන්ථ
- කුවේණි අස්න
- දහම් ගැට මාලාව
- එළු සිලෝ ශතකය
- පරෙවි සන්දේශය
- ලෝවැඩ සඟරාව
- ගිරා සංදේශය
- කෝකිල සංදේශය
- බුදුගුණ අලංකාරය
- කාව්යුශේඛරය
- සැළලිහිණි සංදේශය
- ගුත්තිල කාව්යේය
- හංස සංදේශය
(1) කුවේණි අස්න
මෙය උතුරු මුල මහතෙර විසින් රචිතය. මේ හිමි සිරිරහල් මාහිමිගේ සීයාය. රහල් හිමි තමන් හඳුන්වාගත්තේ “උතුරු මුල මහ තෙරිඳු මුණුබුරු” වශයෙනි. මෙහි විජය කුමාරයා ප්ර ධාන පිරිස කුවේණිය නිසා ඇතිවන දෝෂ දෙවියන්ගේ ආධාරයෙන් දුරු වූ අයුරු දක්වා සවැනි පැරකුම්බා රජුට වන් සියලූ අපල උපද්රදවයන් දුරු වන ලෙස එතුමන් රකිත්වා යන පරමාර්ථයෙන් ඉදිරිපත් කරන දේව යාඥාවකි.
(2) දහම් ගැට මාලාව
මෙය වීදාගම මෛත්රීම මාහිමිගේ කෘතියකි. පොදු ජනයාගේ ප්රරයෝජනයට වඩා වියතුන් පද අරුත් සෙවීමෙහි නිරත කරවීම, එමගින් ඇතිවන භාෂා ශාස්ත්රජ ප්රාබෝධය කතුවරයාගේ පරමාර්ථය වී ඇත.
“උදය ගමන් යන්නේ සතර පයකිනි
මැදය ඉර මුදුන යන්නේ දෙපයකිනි
විඳය සැපක් අවරට ගිය තුන් පයිනි
හොඳය මෙපද තේරුවහොත් නුවණ හිමි”
(3) එළු සිලෝ ශතකය
මෙහි විශේෂ ලක්ලෂණය නම් ශ්ලෝක සියයකින් පොත නිම කිරීමයි. නොඑසේ නම් පද්යර 100 න් බන්ධනය කළ ශ්ලෝක ශතකයයි. මෙහි කතෘ අඥාතය. බෞද්ධ ස්තෝත්ර හෙවත් බුදුගුණ ස්තෝත්රනයෙන් කීම ඇරඹෙන්නේ මෙයිනි.
(4) පරවි සංදේශය
සිංහල සංදේශාවලියේ සුවිශේෂී සංදේශය කි පරවිය සිරි රහල් හිමි නව යෞවන වියේදී තම සොහොයුරිය වූ චන්ද්රුවතී කුමරියට සුදුසු සැමියකු සහ රාජත්වයට සුදුසු පුතකු ලබාදෙන අටියෙන් දෙවිනුවර උපුල්වන් දෙවියන් වෙත යවන ලද සංදේශයකි, මෙය. මෙහි ගමන් මග කෝට්ටේ සිට දෙවිනුවර දක්වාය. කවි 203 කින් සමන්විතය. මේ යුගය වනවිට රහල් හිමි සකු බසෙහි ප්ර්වීණත්වයක් ලබා කුමාරදාසයන්ගේ ජානකීහරණය හොඳින් අධ්යදයනය කොට එහි ආභාසය ලැබූ නිසා සාර්ථක නිර්මාණයක් කිරීමට හැකිවූ බව විචාරක මතයයි. තුරුණු වියේ කළ නිසා ඇතැම් විට මෙහි සංයමය ගිලිහී ගිය බවක් දැකගත හැකිය. එය රහල් හිමිට චෝදනාවක් ලෙස ද පවතී. රස ජනනය කිරීම හා ශෘංගාර රස මැවීමෙහි කවියාගේ කෞශල්ය ය හෙළිවන තැනකි, පහත කවිය.
“රත්සර කැකුළකට තුඩු දී හසෙක් මුල
සිත් සහ තොසින් සෙද විදහා පුබුදු කළ
පත් නූ අනඟ රස අඟනකට කර ලොල
මත් සලෙලකු ගියා වැනි අවල කෙළි කෙළ”
චණ්ඩ වූ හංසයකු රතු නෙළුම් මලකට තුඩින් ඇන, විදහා වහා පිපීමට සැලැස්වීය. (රාගයෙන්) මත් වූ සල්ලාලයෙක් වැඩිවිය නොපත් කුමරියකට ආශාවෙන් රති ක්රී ඩා කොට ගියා වැනිය.
මේ සංදේශයෙන් රහල් හිමිගේ ප්රකතිභාව, තෙරුවන් කෙරෙහි අචල භක්තිය මෙන්ම දේව භක්තියද පැහැදිලිව පෙනේ.
(5) ලෝවැඩ සඟරාව
මෙය වීදාගම මෛත්රිාය මාහිමිගේ කෘතියකි. උන් වහන්සේ ඝනානන්ද පරිවේනාධිපති හිමිය. මහනෙත් පාමුල හෙවත් වනවාසී නිකායේ ප්ර ධානියාය. කවියෙන් බුදුගුණ කීමෙහි ප්ර.වීණයෙකි. උන් වහන්සේගේ රචනා අතර ලෝවැඩ සඟරාව, බුදුගුණ අලංකාරය යන හංස සංදේශය ප්රුධාන වේ. බෞද්ධ සාරධර්ම පෝෂණයෙහි ලා සහ සදාචාරවත් සමාජයක් ඇති කිරීමෙහි ලා උන් වහන්සේ තුළ වූ අභිලාෂය පැහැදිලි වන කෘතියකි. ලෝවැඩ සඟරාව, සද්ධර්මය නොදන්නා ජනයාට පවු, පින්, ඵල මේ යැයි නිශ්චිත ලෙස අවබෝධ කරලීම පිණිස ධර්මාමවාදයත් පිඬු කොට ගොතන ලද පද්යා 139 කින් යුත් කෘතියකි, මෙය. ඒ බව උන් වහන්සේ මෙසේ දක්වයි.
“වෙසෙසින් පෙළ දම් නොමදත් දන හට
පවසම් කළ කම් ඵල දැන් හෙළු කොට”
“අදමින් ජීවත් වනවා විතර ට
දැහැමින් මිය යනු හොඳමයි දන හ ට
මෙලෙසින් වද හළ මුනි බණ සිහිකො ට
සැබැවින් පින්කොට පැමිණෙමු නිවන ට”
(6) ගිරා සංදේශය
මහනෙත් පාමුල මහතෙරුන් මෛත්රිවය මාහිමි රචනා කළා යැයි සැලකෙන හංස සංදේශයට කළ පිළිතුරු සංදේශයක් ලෙස ගිරා සංදේශය විචාරකයෝ හඳුන්වති. හංසය වනවාසී කෑරගල පද්මාවතී පිරිවෙන්පති වනරතන මාහිමි වෙත යවන අතර මෙම සංදේශය ගිරවෙකු දූත මෙහෙවරක යොදවා යවන්නේ උතුරු මුල පාර්ශ්වයේ තොටගමු වෙහෙර වැසි සිරිරහල් මාහිමියන් වෙතය. සංදේශ කතුවරයා සිරිරහල් මාහිමිගේ ගුණ ගයා ඉල්ලා සිටින්නේ සවන පැරකුම්බාවන් සහ ලක්වැසි දනන් රෝ බියෙන්, යක් බියෙන් ආරක්ලෂා කර දෙන ලෙස නාථ දෙවිඳුන්ගෙන් යදින ලෙසය. මෙහි කතෘවරයා කවුරුන්දැයි සඳහන් නොවන අතර ඇතැම් සාහිත්යිධරයන්ගේ මතය වන්නේ මෙය සිරිරහල් මාහිමිගේ ශිෂ්යනයකු වූ වෑත්තෑවේ හිමිගේ රචනයක් ලෙසයි. මෙහි ගමන් මග ජයවර්ධනපුරයේ සිට තොටගමු වෙහෙර දක්වාය.
මෙම සංදේශයේදී සංදේශකරුවාගේ නිර්මාණ කෞශල්යයය පැහැදිලි වන ස්ථාන වශයෙන් වැලිතොට අම්බලමේ පැරකුම් රජ පිළිබඳ කෙරුණු වර්ණනයත් තොටගමු වෙහෙර සහ සිරිරහල් මාහිමි පිළිබඳ කළ වර්ණනයත් තොටගමු වෙහෙර සහ සිරිරහල් මාහිමි පිළිබඳ කළ වර්ණනයත් වැදගත් වෙයි.
තෙදින් රිවි බිම්බා
නිරිඳු සඳ පැර කුම්බා
රුපු සිදු කල ම්බා
කළේ විරු සිරි සඳ කල ම්බා
ජයගෙන මුළු දෙරණ
පෙන්වා තබා තෙද අණ
ලක එක හිර වරණ
කළේ අප හිමි විකුම් අපමණ
ගිරා සංදේශ කවියාගේ ස්වභාව සෞන්දර්ය වර්ණනාවෙහි අපූර්වත්වය හෙළිවන කවියකි, තොටගමු වෙහෙර පිළිබඳව කර ඇති වර්ණනා ය.
තුරු යටියෙන් හුණු පැටි ලෙහෙනුන් රැගෙන
සිතු අටියෙන් ඉඹ ඇඟ පිරිමැද සෙමින
මල ගෙටියෙන් පැන් හෙවමින් අතිනතින
සිටි සැටියෙන් හෙරණුන්ගෙන් වෙයි සොබන
(7) කෝකිල සංදේශය
සිංහල සංදේශාවලියේ දීර්ඝතම සංදේශය කෝකිල සංදේශයයි. දෙවිනුවර වෙහෙර වැසි ඉරුගල්තිලක හිමි මෙම සංදේශයෙහි කතුවරයාය. කෝකිලයෙකු දූත මෙහෙවරෙහි යොදවාගෙන යාපන අර්ධද්වීපයේ ද්ර විඩ රාජ්ය පාලකයාව සිටි ආර්ය චක්රුවර්තී පළවා හැරි සපුමල් කුමරුට දෙවිනුවර උපුල්වන් දෙවියන්ගේ ආශිර්වාදය ලබාදීම සංදේශකරුගේ පරමාර්ථය විය. මෙහි කවි ප්රළමාණය 291 කි. කෝකිලයාට යාපනයට යාමට දින 13 ක් ගතවී ඇති අතර මාර්ග වර්ණනයේදී මෙන්ම පරිසර වර්ණනයේදී කවියා කළ වැනුම් මගින් කෝට්ටේ යුගයේ ශ්රී් ලංකාව පිළිබඳ ඓතිහාසික සාධක රැසකට සාක‍ෂි ලැබේ.
(8) බුදුගුණ අලංකාරය
කවියෙන් බණ කීවේ කෝට්ටේ යුගයේ ඇරඹි සම්ප්රුදාය තවදුරටත් ඔපවත් කරමින් මහනෙත් පාමුල වීදාගම මෛත්රීරය මා හිමි විසින් රචිත අග්රමගණ්ය කවි පොතෙකි, බුදුගුණ අලංකාරය. මේ යුගයේ අනෙක් කවීන් මෙන් බෝසත් පෙර සිරිතක් වස්තු විෂය කර නොගත් මෛත්රිරය මාහිමි බුදු සිරිතක් වන විශාලා මහනුවර තුන් බිය දුරු කිරීමේ රතන සූත්රයය දේශනා කිරීම වස්තු විෂය කරගත්හ. මෛත්රී මාහිමියන්ගේ සහජ කවිත්වය, පාණ්ඩිත්ය ය සෙසු සමයන් විචාරයට ලක් කිරීම බමුණු විරෝධය දේව බලය හෑල්ලූවට ලක් කිරීම සහ බුදු ගුණය අපරිමිත බවක් දැක්වීම මෙම කෘතියෙන් මනාව පිළිබිඹු වේ.
කය නම් අසාරය - භව නම් භයංකාරය
කියනුව දිවා රැය - කියම් බුදුගුණ අලංකාරය
මෙසේ සසර අනිත්ය ස්වභාවය කවියට නගමින් විශාලා මහනුවර ඇතිවූ තුන් බිය ශ්රාවවකයන් තුළ චිත්ත රූප මැවෙන ආකාරයෙන් ඉදිරිපත් කිරීමට කවියා දක්වා ඇති නිර්මාණ කෞශල්ය ය අගනේය.
ගොඩ ගොඩ ඇට සැකිලි
තැන තැන තිබූ බලි බිලි
මහ මග රෙදි වැරලි
එමඟ හැමතැන බලන් පිළිකෙලි
දොර දොර මිනි ඛෙර - ගෙයි ගෙයි හඬය බියකර
පිල පිල අදින මල - දුගී ගිලනුන් පිරි හැමවර
පෙර සුරංගනාවියක් ලෙස සිටි කතුන් අද මේ රෝ බිය නිසා යකින්නියක් වී ඇති බව කවියා කියන්නේ,
පෙර සුරඟනන් වැනි - අඟනෝ සුදුසු රුසිරෙනි
මස් ලේ නැති බැවිනි - හුදක් ගෙයි ගෙයි යකින්නන් වැනි
මෙසේ විශාලා මහනුවර ඇතිවූ බියකරු ශෝචනීය තත්ත්වය විවරණය කරන කවියා මෙම රෝ බිය නැති කිරීමට ඇමතිවරුන් යෝජනා කරන බමුණන් ගැන තවත් ඇමතිවරුන්ගේ මුවඟට නංවන මේ කවියෙන් උන් වහන්සේ තුළ පැවති බමුණු විරෝධය මනාව පිළිබිඹු වේ.
බොරු වේ මතුරු මත - වළකන ලෙවන් හැම සඳ
බමුණන් ගෙන් දුලද - වැඩෙක් වූයේ ලොවට කිකලද
ගැනුමට අන් ඉසුරු - උපමා යොදා විසිතුරු
කෙරෙති යාග ගුරු - කෙසේ දුරු වෙද ලොවට උවදුරු
ගිනි දෙවියා පිදීම එකළ යාගහෝම අතර ප්රුධාන තැනක් ගත්තේය.
ගිනි දෙවියා කැමති - ගෙයි ගෙයි තබා කර ඇති
නොනිමා රකින නිති - මෙලොව ගෑනුදු දැනුදු ලෙඩ වෙති
මුළුතැන්ගෙයි ගිනි නොනිමා ආරක්ෙෂා කරන්නාවූ කාන්තාවටද ගිනි දෙවියා වින කරන්නේය. ගිනි දෙවියන් පිදුම පිළිබඳ කවියාගේ උත්සාහය හාස්යන රසය ඉස්මතු කිරීමකි. බමුණන් පමණක් නොව දෙවියන්ගේ උපහාසයට ලක්විය. කවියාගේ මතය වනුයේ තිරිසන් සතෙකුට කළ හැකි පමණ දෙයක්වත් දෙවියන්ට කළ නොහැකි බවය.
ඳුරකු පීනු මුහුද - එතෙරව හා නොහී ඉඳ
ගියල රම් හේ බැඳ - මෙසේ වෙද මෙලොව දෙව් නද
වඳුරාට මුහුදින් එතෙර විය හැකිය. එහෙත් වඳුරා කළ දෙය තම දෙවියාට කළ නොහැකි විය.මහ මුහුදෙන් එතෙර වන්නට ඒදණ්ඩක් බැන්දෙමු. මෙලොව දෙවියන්ගේ බලය මෙසේ දැයි කවියා ශ්රාදවකයාගේ මුවඟට සිනාවක් නංවන්නේ දෙවියන් පිළිබඳ උපහාසය අප තුළද දනවමිනි. අනතුරුව කවියා බුදුගුණ වැනුමක යෙදී විශාලා මහනුවර තුන් බිය දුරු කරවීමට බුදුරදුන්ට ඇරයුම් කරයි.මේ නිර්මාණය තුළින් කවියාගේ අපරිමිත බුදු බැතිය ප්රිකට වේ.
භවදුක් ගිනි නිවන - සත් මග පෙළෙන් පිනවන
නැත සරි වන දෙරණ - කෙනෙක් මුනිදුට තිලෝගුරුවන
රහසත් පවු නොකොට - කෙලෙසරයනුත් දුරු කොට
නිසි වූයෙන් පුදට - අරහ යන නම කියති මුනිඳුට
අවසන බුදුරදුන් මහ සඟන පිරිවරා විශාලා මහනුවරට වැඩම කොට රතන සූත්රදය දේශනා කොට පිරිත් පැන් ඉස නුවර සුව කර වූ පුවත පවසමින් බුදුගුණ අලංකාරය නිම කරයි.
(9) කාව්යසශේඛරය
ජාතක පොතේ “සත්තුභත්ත ජාතකය” ඇසුරින් සිරි රහල් හිමි චන්ද්රශවතී බිසවගේ කවියෙන් බණක් ඇසීමේ ආශාව ඉටු කර ගනු වස් රචනා කරන ලද්දකි, කාව්ය ශේකරය. මෙය සිංහල සාහිත්යී වංශයේ දෙවන මෙන්ම අවසාන මහා කාව්යචයයි. මෙම ජාතක කතාව බෝධි සත්ත්වයන්ගේ “ප්රහඥා පාරමිතාව” නිරූපණය කිරීමට ජාතක කතා කරුවා යොදා ගත්තකි.එමෙන්ම බ්රා්හ්මණ ඉගැන්වීම්වලට යටත්ව ස්ත්රීවය පහත් කොට සැලකීම හෙවත්, “ස්ත්රිාය” නම් රැකිය නොහැක්කේය. වරදෙහි බැඳෙන්නේය. යන බ්රාකහ්මණ සංකල්පය ජාතක කතා කරුවාටද බලපා ඇත.
ජාතක කතාකරුවා “ස්ත්රීරහු නම් පුරුෂයන් වංචා කරන හෙයින්, මායාරූපයක් වැනියහ. ඇදහිලි නොකොට හැකි හෙයින් මිරිඟු ජාලයක් වැනියහ. කාමී පුරුෂයන් බඳනා පිරිස මරහු විසින් එවන ලද මළ පතක් වැනියහ”
බෝසතුන් ප්රිඥා මහිමයෙන් කාන්තාව පිළිබඳ බමුණු දෘෂ්ටියක් එක්තැන් වූ කතාවක් ඇසුරින් කාව්යනශේඛරය රචනා කොට ඇත. කාව්යමශේඛරයෙහි රහල් හිමියෝ මහා කාව්යව සම්ප්රතදාය අභිබවා යමින් කතුවරයාගේ පාණ්ඩිත්යොය පිළිබඳවද ආත්ම වර්ණනයක යෙදෙයි.
තෙවළා දැන යෙහෙන -දස අත යෙහෙන් හොබවන
විජයබා පිරුවන - කියන මේ බණ අසව් සතොසින
සව්සත කෙළ පැමිණි - ගුණවත් දෙරණ සපැමිණි
පිරිසිදු සිල් ගිහිණි - සියල්ලෝ වියතුන්ට සිළුමිණි
කාව්යිශේඛරය ආරම්භයේ වර්තමාන කතාව කෙටියෙන් දක්වා සේනක බෝසතුන්ගේ ප්රමඥා මහිමය ඉහළින් වර්ණනා කිරීමට කතුවරයා සර්ග කීපයක්ම යොදා ගනී. සේනක පඬිවරයාගේ ප්රසඥා මහිමය වර්ණනා කිරීමෙන් අනතුරුව තමාට වඩා වයසින් වැඩිමහලූ බමුණෙකු හා දීග ගිය තරුණ බැමිණියකගේ චිත්ත ස්වභාවයන් විවරණය කිරීමේදී කතුවරයා දැක්වූ ප්රලතිභාව විශිෂ්ටය.
කෙඳිරි පර ගානි - ඇති සිත ඉඟි නොපානී
පෑ ආනි බානී - කියයි මෙලෙසට බමුණු ගෑනි
සිතුවිලි සිතාගෙන - නුවණින් කඳුළු බාගෙන
දුකෙකැයි කියාගෙන - වැතිර ගත්තී කුදු ගසාගෙන
කාව්යැශේකරය කතුවරයා මෙම මහා කාව්යකයේදී පාඨකයන් තුළ මහළු බමුණා පිළිබඳව හාස්යමය දැනවීමටත්, අනුකම්පාව දැනවීමටත් උත්සාහ ගෙන ඇත්තේ පරාභව සූත්රළයෙහි සඳහන් එක් ධර්ම කරුණක් පාඨක සිතට නංවමිනි.
අතීත යොබ්බනො පෝසෝ - ආනේති තිම්බ රුත‍ථනිං
තස්සා ඉස්සා න සුපති - තං පරාභතෝ මුඛං
මහළු බමුණා තම තරුණ බැමිණිය තනිකොට දැසි දසුන් සොයන්නට යන අවස්ථාව නිරූපණය කරමින් ස්ත්රී න් කෙරෙහි ලොල් වීමේ විපාක කියමින් අප තුළ හාස්යූයක් අනුකම්පාවක් දනවයි.
බැඳ ගේ වටා වැට - යලි බත බුලත සරි කොට
තබා තම අඹුවට - යන්ට සැරසීලා බමුණු සිට
පැදකුණු කොට එළඳ - සිව්තැනක බැස හෙව වැද
බියෙනැකිළී වැළඳ - නිකට ගෙන සිඹ කියා පෙම් බැඳ
මෙසේ කාන්තාව ළඟ දණ ගසන මහළු බමුණා ගෙයින් පිටත්ව ගිය පසු තරුණ බැමිණිය චරපුරුෂ සේවනයෙහි යෙදීම ජාතක කතාකරුවා මෙන්ම රහල් හිමියන්ද සිතන්නේ, මෙය සෑම කාන්තාවකටම ආවේණික දෙයක් ලෙසය. කවියා එය මෙසේ කියයි.
කම් සැප විඳීමෙන් - ආභරණ පැළඳීමෙන්
දරුවන් වැදීමෙන් - වෙසෙති අඟනෝ නොතිත් වීමෙන්
එමෙන්ම කවියා කියන්නේ අවසර ලද තැන වරදෙහි නොබැඳෙන ගැහැණුන් කවුද කියාය.
(10) සැළලිහිණි සංදේශය
රහල් හිමියන් තම සාහිත්යයය ජීවිතයේ පරිණත අවධියේ කරන ලද්දකි, සැළලිහිණි සංදේශය. උලකුඩය දේවියට දරුවකු ලබා ගැනීම සඳහා සැළලිහිණියකු දූත මෙහෙවරෙහි යොදවා කැලණිය විභීෂණ දෙවියන්ගෙන් කළ ආයාචනයක් ලෙසින් මෙය රචනා වී ඇත.
ස්වභාව සෞන්දර්යය වර්ණනයේදී කවියා දැක්වූ සුවිශේෂී ප්ර තිභාව නිසා මෙය සිංහල සංදේශාවලියේ මුදුන් මල්කඩ ලෙස සළකනු ලැබේ.
(11) ගුත්තිල කාව්ය්ය
මෙම කාව්යුය කෝට්ටේ යුගයේ කවියෙන් බණ කීමේකලාව තවදුරටත් ප්රාගුණ කරමින් රචිත කෘතියකි. මෙය කාව්යය ප්රණභේදයෙහි ඛණ්ඩ කාව්යන ගණයට අයත්ය. මෙයට පාදක වී ඇත්තේ ජාතක කතා පොතේ එන ගුත්තිල ජාතකයයි. සිරි රහල් හිමියන්ගේ ශිෂ්ය යෙකු වූ “වෑත්තෑවේ හිමියන්” මෙහි කතෘ බව පැවසේ. ජනශ්රැපතියේ එන අන්දමට ප්රේතිභා ශක්තියෙන් තම ගුරුවරයා වූ රහල් හිමියන් අභිබවා යාමට තරම් ජනප්රිකයත්වයට පත්වූ වෑත්තෑවේ හිමියන් පිළිබඳව රහල් හිමි තුළ සතුටක් නොවීය. එබැවින් රහල් හිමියන් තම ශිෂ්යට හිමිනමට කළ වෙනස්කම් ඉවසමින් ගුරුන්ට ද්රෝකහිවීමේ විපාක තමන් දන්නා බව ඇඟවීම් වස් මේ ගුත්තිල කාව්ය කළ බව පැවසේ. එසේම ගුරුවරයාගෙන් වෙන්වීමට තිබූ කැමැත්ත නිසා වායු ගණයෙන් (සියපින් සිරින් සරු..) ගුත්තිලය ඇරඹූ බවත් ඉන්පසු වෑත්තෑවේ හිමියන් උපැවිදිව (සිවුරු හැර) වෑත්තෑවේ අප්පුහාමි නමින් අප්ර්කට ජීවිතයක් ගත කළ බවත් ජනප්රනවාදයේ සඳහන් වේ.
කෙසේ වෙතත් හලාවත ජයපාල නම් මන්ත්රී වරයෙකුගේ ඇරයුමෙන් ගුත්තිල කාව්යඉය කළ බව පැවසේ. රාහුල හිමියන් සහ සසඳන කල පාණ්ඩිත්වයෙන් මත් නොවූ නිහතමානී ගුණයන්ගෙන් හෙබි ගුරු ගෞරවයෙන් යුත් කරුණාභරිත හදවතක් ඇති කෙනෙක් මෙහි කතෘ වූ බව නම් සැබෑය.
පරසතු මලින් පුද
ලද මුනි සඳුට නද
වන පස මලින් පුද
කලැයි පවසනු කවර වර දද
ඉඳ ඉඳ එක වෙහෙර
විඳ විඳ දහම් මනහර
සිඳ බිඳ දුක් සසර
අහෝ දෙව්දත් නොදිටි මොක්පුර
පෙර මහ කිවි වරුණ
පැවසූ තිලෝගුරු බණ
මම මගෙ නැණ පමණ
කිමැයි වරදක් වේද නිකරුණ
චරිත නිර්මාණයේදී සහ භාෂාව හැසිරවීමේදී කවියා තුළ තිබූ ප්රකතිභාව කෝට්ටේ යුගයේ විසූ ප්රතකට අන් කවීන් හට දෙවැනි නොවීය. මූසිලගෙ චරිතය විවරණයේදී තම ගුරුවරයාට ද්රෝ හි වුවත් මූසිල පිළිබඳ පාඨකයාගේ සිත තුළ අනුකම්පාවක් දැනවීමට කවියා උත්සාහ දරයි.
අඳ මවුපියො දෙදෙන
ඔහු වසන බව නොමදැන
කතී වෙන මීයෙන
සුසූ යැයි අත ගැසූ සැකයෙන
මූසිල මෙපුර තට
නුවරෙක් නොවෙයි විසු මට
ඉන් තෝ මෙහි නො සිට
යවව් නොපුරය යම පුර යට
තමන්ගේ ශිල්පීය දක් ෂතාවය මත ජීවත් වීමට වැටුපක් ඉල්ලු මූසිලට සක් දෙවිඳුන්ගේ බලපෑම නිසා අන්ත පරාජයකට පත්වීමට සිදුවේ. ගුත්තිලය තුළින් සදාචාරය උදෙසා දෙස පණිවිඩ රැසකි.
දියෙහි යන දණ් ඩට
පිහිටක් වුවත් පෙර සිට
දුදනන් හට පිහිට
නොවව් යන බව සැබෑ කලෙ මට
කොපමණ ගුණ කළත්
දුදනෝ නොවෙති ගුණවත්
කිරි දියෙහි දෙවියත්
අඟුරු සුදුවනු කළෙක් කම්නැත්
(12) හංස සංදේශය
කෝට්ටේ යුගයේ වනවාසී නිකායෙන් (උතුරු මුල) රචනා වූවා යැයි සැළකෙන එකම සංදේශය හංසයයි. මෙය වීදාගම මෛත්රීත හිමියන්ගේ රචනයකැයි විශ්වාස කෙරේ. සංදේශයේ කිසිම තැනෙක ඒ හිමිගේ නම සඳහන් නොවුවද උන්වහන්සේ කළ ලෝවැඩ සඟරාව, බුදුගුණ අලංකාරය යන කෘතීන්හි භාෂා විලාශයන් අනුව මෙය මෛත්රී් හිමියන්ගේ යැයි සැක කෙරෙති. මෙම සංදේශය ජ’පුර සිට කෑරගල පද්මාවතී පිරිවෙන් වැසි වනරතන මාහිමියන් වෙත යවන්නේ උන්වහන්සේ මගින් උපුල් වන්, සමන්, කඳකුමරු හා විභීෂණ යන දෙවිවරුන් ලවා පැරකුම් රජුත්, රජ පවුලත්, රට වැසියනුත් ආරක්පෂා කර දෙන ලෙස ඉල්ලමිනි. පරිසර වර්ණනය නිසාම හංසයාට ජ’පුර සිට කෑරගලට යාමට දින දෙක් ගතවී ඇත. පරිසර වර්නණයෙහිලා ශෘංගාර රසය දැනවීමෙහි කතුවරයා තුළ තිබූ අභිරුචිය නිසා මෙය වනවාසී මෛත්රී හිමියන්ගේ කෘතියක් විය හැකිදැයි සමහරු ප්ර ශ්න නගති.
කෝට්ටේ යුගයේ රචිත ගද්ය ග්රගන්ථ
(1) පංචිකා ප්රගදීපය
පොළොන්නරු යුගයේදී රචිත යැයි සැළකෙන මොග්ගල්ලාන වියරණය සහ එයට සැපයූ පංචිකා නම් ටීකාව පදනම් කොටගෙන කෝට්ටේ යුගයේදී සිරිරහල් මාහිමියන් විසින් හෙළ වියරණය උදෙසා සකස් කළ ග්රපන්ථයයි, පංචිකා ප්රමදීපය. ෂඩ් භාෂා පරමේෂ්වර රහල් හිමිගේ පාණ්ඩිත්යකය භාෂා ශාස්ත්රක විශාරදබව හෙළිවන අගනා කෘතියකි, මෙය. මෙම කෘතිය සම්පාදනය සඳහා රහල් හිමියන් ඇසුරු කළ පොත් මොනවාද යන්න එහිම දක්වා ඇත. එහෙත් එම පොත් කිසිවක් අද අප සතුව නැත. එවැනි ශාස්ත්රී ය වටිනාකමකින් යුත් පොත් රැසක් අපට වූ බවට ඇති එකම සාධකය මෙයයි.
(2) සද්ධර්මරත්නාකරය
ධර්මකීර්ති සඟ පරපුරට අයත් ධම්මදින්න නම් හිමිනමක් විසින් කෝට්ටේ යුගයේදී රචනා කරන ලද ඉතා දීර්ඝ වූ ගද්ය්මය ධර්ම ග්රනන්ථයකි මෙය. පොදුජන බසින් බණ කීමේ ධර්මසේන හිමියන්ගේ මග යමින් මෙය රචනා කොට ඇති බව ග්ර‍න්ථයේ දැක්වෙන ධම්මදින්න හිමියන්ගේ මෙම ප්රිකාශයෙන් පෙනේ.
“ශ්රගද්ධා ඇතිව බණ අසනු කැමති නිර්ධන සුජනනයන් විසින් අකුරු මෙතෙක් දන්නා කෙනෙකුන් ගෙන්වා ගෙන ලෞකික, ලෝකෝත්තර සම්පත් සදා ගන්නා පිණිස හෙළු බසින් මේ ධර්මප්ර්කරණය ප්රවකාශ කරන්නෙමු.”
කෝට්ටේ යුගයේ සාහිත්යයයෙහි දක්නට ලැබෙන විශේෂතා
• ගද්යුයට වඩා පද්යයය ව්යා්ප්ත වීම
මෙම යුගයේදී පද්යය ග්රයන්ථ බහුලව දක්නට ලැබෙන අතර සිවුපද හා ගී, සිලෝ රචනා ආදිය දක්නට ලැබේ. සිලෝ සිවුපද සාහිත්යුය ගම්පොළ යුගයේදී ආරම්භ වුවද කෝට්ටේ යුගයේද එය නොකඩවා ව්‍යාප්ත වීම.
සිරිලක් දිව කවිනි
ලකුණු දක්වනුයේ ගණ
වණ තැනැත්තේ මේ අද
ලකුණෙන් දෙසක් දක්වමි. (කව් ලකුණු මිණිමල)
පෙරව සඳ කිරණ පිපි කුමුදු මල් වටින්
පරව තඹර පෙති ගිලි දිය තලා පිටින්
තරව සිහි ඇතිව පරතෙරට යන අටින්
කරව පියාසර සකි කොන්ත ගං තොටින් (සැළලිහිණි සන්දේශය)
• විරිත් අනුව පද්ය රචනා කිරීම
සමුද්රරඝෝෂ, මහ පියුම් ගී, කුසුම විචිත්රාේ, මාලිනි, වසන්තතිලකා, ශාර්දුල වික්රීරඩිත යන විරිත් කෙරෙහි විශේෂ අවධානයක් යොමුවීම.
දෙකකින් සතර තිසවන විසි මහ පැනැති
අනු අට තුනු නවසිය අක් දළැති
අසුසත ගණන් එක්කොට සැටිත් නිති
එපුරලියෝ විසි එකකින් දස කෙරෙති (කෝකිල සංදේශය - 132)
දෙමළ විරිත් අනුවද පද්යස රචනා කිරීම
ද්රළවිඩ එළු සීර් නම් විරිත අනුව පැරකුම්බා සිරිත් කතුවරයා ලියා ඇති පහත පද්යටය එයට නිදසුනකි.
වන මෙනේ යුතු, අන්රන්දුන්රඹ රන් කැලූම් මද මත් ගජාණනි
පුන් සඳින් සඳ කැන් ලෙසින් බට පුන් යසින් රගු රම් රජාණනි
ඉටු අනිටු ගණ පිළිබඳ වැඩි අවධානයක් යොමු කිරීම
එම නියම කඩ කිරීමේ ඵල විපාක පිළිබඳ කව් ලකුණු මිණිමල්දමේ “කෙරේ සඟණෝ නිල් දෙසැරුම්” යි දැක්වේ. වෑත්තෑවේ හිමියන් ගුත්තිලය ලිවීමේදී වායු ගණයෙන් ලියූ නිසා රටින් පිටුවහල් වීමට සිදුවූ බව පවසයි.
පද්ය යක් නිර්මාණය කිරීමේදී තද්භව වචනත් නිෂ්පන්න වචනත් යොදා ගැනීමට කවියෝ උත්සුක වීම
එහෙත් පැරකුම්බා සිරිත් කතුවරයාත් හංස සංදේශ කතුවරයාත් මින් ඈත්වීම, බුදුගුණාලංකාර කතුවරයා “භව නම් භයංකාරය” යනුවෙන් නොලියා “බව නම් බයංකාරය” යනුවෙන් ලිවීම.
යුගලාර්ථවත් වචන භාවිත කිරීමට කවීන් දක්ංෂතාවයක් දැක්වීම.
දහම් ගැටය ලියූ කවියා නූගතුනට සිනා ඇතිවන ආකාරයෙනුත්, උගතුන්ට හිස සලසලා අර්ථ සොයන්නට සිදුවන ආකාරයෙනුත් රචනා කිරීම.
රා කළයෙන් ගෙන
ඉස්සන් ඇතිලියේ ලා
ඇම රා පිස දී නොඉඳ
වල් ගොස් සාවුන් ගන්නේ (දහම් ගැටය)
• කවි බණ කීම
ගුත්තිලය, ලෝ වැඩ සඟරාව, බුදුගුණාලංකාරය යන පොත් සරල බසින් රචනා කොට තිබීම.
වචන පිළිබඳ හැකියාව වර්ධනය
නාමාවලිය, රුවන් මල් නිගණ්ඩුව වැනි ග්රුන්ථ
සංස්කෘත මිශ්ර භාෂාව බහුලව යොදා ගැනීම
සද්ධර්ම රත්නාලංකාරය, පංචිකා ප්රීදීපය, චූල බෝධි වංශය, එළු අත්තනගලූ වංසය, ආදී ග්රයන්ථ ආශ්රරයෙන් නිදසුන් පැවතීම.
.jpg)
